kutubhona

қодир бўлган зиммийдан олинади. Умар мавлоси Нофеъ ибн Асламдан ривоят қилинади: «Умар қўшинлар амирларига мактуб юбориб, Аллоҳ йўлида жанг қилишларини, фақат жанг қилганларга қарши жанг қилишларини, аёллар ва болаларни ўлдирмасликни, фақат устара юргизилган кишиларнигина ўлдиришни буюрди. Қўшинлар амирларига мактуб ёзиб, жизя солиғи солишларини, аёллар ва болаларга солмасликни, фақат устара юргизилган кишиларгагина солишни буюрди». Абу Убайд деди: яъни тук ўсиб чиққан кишиларга солишни буюрди. Абу Убайд яна бундай деди: «Ким жизя тўлаши ва ким тўламаслигига мана шу ҳадис асос бўлади. Умар уни балоғатга етган эркакларгагина солиб, аёллар ва болаларга солмади». Умарнинг бу ишига ҳеч ким қарши чиқмади. Демак у ижмо бўлди. Буни Набий с.а.в.нинг Ямандаги Муозга юборган мактубидаги ушбу сўлар ҳам қувватлайди:

«إنَّ عَلَى كُلِّ حَالِمٍ دِينَارًا»
«Ҳар бир балоғатга етганга бир динор». Пайғамбаримиз фақат балоғатга етган эркак кишини айтиб, аёл ва ёш болани айтмадилар. Аммо:

«اَلْحَالِمِ وَالْحَالِمَةِ»
«Балоғатга етган эркак ва балоғатга етган аёлга», деган ривоятга келсак, бу муҳаддислар наздида маҳфуз 1 ривоят эмас, балки маҳфуз ривоят балоғатга етган аёл зикри келмаган ҳадисдир. Бундай ривоятнинг ворид бўлгани тўғри бўлган тақдирда ҳам бу Исломнинг аввалида бўлган. Чунки ўшанда мушрикларнинг аёллари ва болалари ҳам эркаклари билан бирга жанг қилишар эди. Бу илгари бўлган эди. Кейинчалик Росулуллоҳ с.а.в. аёллар ва болалардан жизя олмагани сабабли улардан олиш мансух бўлди. Пайғамбаримиздан кейин Умар ҳам шундай иш юритди. Олинадиган жизя уларнинг Ислом ҳукмига бўйсунишлари билан бирга оятда:

حَتَّى يُعْطُواْ الْجِزْيَةَ عَن يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ
«… то улар хорланган (мағлуб) ҳолларида ўз қўллари билан жизя тўламагунларича…» [Тавба 29]

деб айтилганидек хорланган ҳолларида бўлиши лозим. Уларнинг хор ҳолатлари уларга Ислом ҳукми жорий қилиниши, куфрларидан ҳам, Ислом динида ҳаром қилинган нарсалардан ҳам бирон нарсани ғолиб қилолмасликлари, Исломнинг юртларда Пайғамбар с.а.в.:

«الإِسْلاَمُ يَعْلُوَ وَلاَ يُعْلَى عَلَيْهِ»

«Ислом олий бўлади ва унинг устидан олий бўлинмайди», деб айтганларидек доим олий бўлишидир.

1 Агар ишончли ровий ундан кўра ишончлироқ бўлган ровийнинг ривоятга зид нарсани ривоят қилса унинг ривояти шозз, ундан кўра ишончлироқнинг ривояти эса маҳфуз дейилади.